Δ-5. Η Θράκη, η Μικρά Ασία και ο Πόντος, ακμαία ελληνικά κέντρα

1) Γιατί το πρωτόκολλο του 1830, που υπέγραψαν στο Λονδίνο οι Μεγάλες Δυνάμεις, δεν ικανοποίησε όλες τις προσδοκίες των Ελλήνων; 

Μπορεί με το πρωτόκολλο του Λονδίνου το 1830 να ρυθμίστηκε το ελληνικό ζήτημα και να συγκροτήθηκε ανεξάρτητο ελληνικό κράτος, όμως έξω από τα σύνορά του βρίσκονταν πολλοί ελληνικοί πληθυσμοί και σημαντικές πόλεις, όπου ανθούσε το ελληνικό εμπόριο. 

2) Σε ποιες περιοχές έξω από τα σύνορα του ελληνικού κράτους ήταν έντονο το ελληνικό στοιχείο;

Στη Θράκη, στα παράλια της Μικράς Ασίας, στον Πόντο αλλά και στην απομακρυσμένη Καππαδοκία ζούσαν εκατοντάδες χιλιάδες Έλληνες, που ήταν Ορθόδοξοι Χριστιανοί και μιλούσαν την ελληνική, την τουρκική και την αρμενική γλώσσα. 

3) Πότε άλλαξαν οι συνθήκες ζωής των Ελλήνων που ζούσαν στις αλύτρωτες περιοχές της Θράκης, της Μικράς Ασίας και του Πόντου και γιατί; 

Οι Έλληνες των περιοχών αυτών είχαν υποστεί το 1821 αρκετές διώξεις από τους Τούρκους σταδιακά όμως και κυρίως μετά το 1856 οι συνθήκες ζωής τους βελτιώθηκαν, έπειτα από τις μεταρρυθμίσεις που επέβαλλαν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία οι Μεγάλες Δυνάμεις και τις πρωτοβουλίες που ανέπτυξε το Οικουμενικό Πατριαρχείο. 

4) Από ποιους διοικούνταν οι υπόδουλοι Έλληνες των περιοχών αυτών; 

Οι υπόδουλοι Έλληνες των περιοχών αυτών, υπό την ηγεσία του τοπικού μητροπολίτη, διοικούνταν από εκλεγμένους δημογέροντες, από εφόρους που φρόντιζαν για τη εκπαίδευση και από τις επιτροπές των ναών. Μόνο στον Πόντο ο μητροπολίτης ήταν κάτω από την εξουσία του Τούρκου διοικητή. Όταν αργότερα εγκαταστάθηκαν στις περιοχές αυτές Έλληνες πρόξενοι και εμπορικοί αντιπρόσωποι σε συνεργασία με τους κληρικούς υπεράσπιζαν τα συμφέροντα των Ελλήνων. 

5) Κατά το 19ο αιώνα τι αναπτύσσεται στις περιοχές αυτές; 

Αναπτύσσεται μια σημαντική εκπαιδευτική και πολιτιστική δραστηριότητα που εκδηλώνεται με την ίδρυση της «Κεντρικής Εκκλησιαστικής και Πνευματικής Επιτροπής» το 1836 στην Κωνσταντινούπολη και την πνευματική δράση φιλολογικών συλλόγων και διάφορων σωματείων. Επειδή η βοήθεια από το ελληνικό κράτος ήταν γενικά περιορισμένη, οι Έλληνες της περιοχής κάλυπταν μόνοι τους τις δαπάνες των πνευματικών δραστηριοτήτων τους. 

6) Ποιο ήταν το έργο της «Κεντρικής Εκκλησιαστικής και Πνευματικής Επιτροπής»; 

Η Επιτροπή αυτή επέβλεπε την εκτύπωση βιβλίων για την εκπαίδευση, φρόντιζε για την καλλιέργεια της ελληνικής γλώσσας και ίδρυε Αρρεναγωγεία για τα αγόρια και Παρθεναγωγεία για τα κορίτσια. 

7) Σε ποιες επαρχίες ήταν χωρισμένη η Θράκη και ποια προβλήματα αντιμετώπιζε το ελληνικό στοιχείο εκεί; 

Η Θράκη ήταν χωρισμένη σε δυο επαρχίες, της Κωνσταντινούπολης και της Αδριανούπολης, ενώ περιελάμβανε εδάφη έως την Κομοτηνή. Εκεί οι συμπαγείς ελληνικοί πληθυσμοί αραίωναν από αναγκαστικούς εξισλαμισμούς, από μεταναστεύσεις των πληθυσμών εξαιτίας επιδημιών, από στρατολογίες και πολέμους ή και εκβουλγαρισμούς των κατοίκων, όπως στην Ανατολική Ρωμυλία. Η Ανατολική Ρωμυλία ήταν περιοχή με πολλούς Έλληνες και σήμερα αποτελεί τμήμα της Βουλγαρίας. 

8) Παρά τα προβλήματα στη Θράκη τι είδους δραστηριότητες ανέπτυξε σε μεγάλο βαθμό το ελληνικό στοιχείο; 

Ανέπτυξε σημαντικά τις οικονομικές δραστηριότητες, ώστε να γίνονται εξαγωγές π.χ. σιταριού ή καπνών της Ξάνθης. 

9) Ποιες οι δραστηριότητες του ελληνικού στοιχείου στη Μικρά Ασία και τον Πόντο; 

Οι Έλληνες εκεί διακρίθηκαν στο εμπόριο και στη ναυτιλία. Καλλιέργησαν επίσης για αιώνες τα γράμματα ιδρύοντας ξακουστά σχολεία, όπως η Ευαγγελική Σχολή της Σμύρνης και το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας και εξέδιδαν εφημερίδες ή βιβλία. 

10) Στις περιοχές του Πόντου και της Μικράς Ασίας υπήρχαν οι κρυπτοχριστιανοί. Ποιοι ήταν αυτοί; 

Ήταν Χριστιανοί που μόνο φαινομενικά είχαν αποδεχθεί τη μουσουλμανική θρησκεία. Λάτρευαν κρυφά το Χριστό τελώντας τις λειτουργίες και τα ορθόδοξα μυστήρια με μυστικό τρόπο για να μη γίνονται αντιληπτοί από τους Τούρκους. 

11) Ποιες δυσκολίες αντιμετώπιζαν οι Έλληνες που ζούσαν στην περιοχή της Καππαδοκίας; 

Ήταν γεωγραφικά απομονωμένοι (στα βάθη της Μ. Ασίας) και πλήρωναν βαριά φορολογία στους Τούρκους. Όμως κατάφεραν να προοδεύσουν και επίσης τύπωσαν αρκετά βιβλία στα καραμανλίδικα, στην τουρκική δηλαδή γλώσσα, αλλά με ελληνικούς χαρακτήρες.